پژوهشگر مؤسسه تحقیقاتی دارالإعلام لمدرسة اهل‌البیت و دانشجوی دکتری مدرسی معارف اسلامی دانشگاه تهران.
چکیده
علمای دیوبند طائفه‌ای از علمای شبه‌قاره هند هستند که بر مسلک جامعه دارالعلوم دیوبند مشی می‌کنند. مسلک علمای این جامعه در فقه چنان است که بنا را بر تقلید از مذهب حنفی می‌گذارند، در کلام پیرو مذهب اشعری و ماتریدی هستند و در طریقت بر یکی از مسالک چشتیه، نقشبندیه و سهروردیه. این رویه در آثار و افکار آنان به‌وضوح دیده می‌شود، اما آنچه در این نوشتار مهم است تعامل آنان با دیگر مذاهب فکری، به‌ویژه وهابیت، است که به نظر می‌رسد در میان آنان وحدت رویه وجود نداشته و رفتارهای آنان همواره با ابهاماتی همراه بوده است.
برخی از آنان همچون محمد منظور نعمانی، که از اعضای تأسیسی «رابطة العالم الاسلامی» به شمار می‌رود، وقتی متوجه می‌شود که اخوانی‌ها و مودودی‌ها در سطح وسیعی در مجامع علمی و سیاسی حرمین شریفین شرکت می‌کنند و این مسئله موجب انزوای بیشتر علمای دیوبند شده است، مانع را در برخی از معتقدات علمای دیوبند می‌بیند. لذا راه آشتی و صلحی بین نجدیون و علمای دیوبند باز می‌کند تا مانع انزوای هر چه بیشتر آنان شود، به طوری که بتوانند در کنار مکاتب دیگر در حجاز و حرمین نفوذ پیدا کنند. بدین‌منظور کتابی به نام شیخ محمد بن عبدالوهاب آور هندوستان کی علمائی حق تألیف می‌کند که به زبان عربی هم به نام دعایات مکثفة ضد محمد بن عبد الوهاب منتشر شده، و تمام‌قد از محمد بن عبدالوهاب و حرکت او دفاع می‌کند.
)